Wielka Rafa Koralowa – największa na świecie rafa koralowa, położona wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii, na Morzu Koralowym.

Największa na Ziemi pojedyncza struktura wytworzona przez organizmy żywe, widoczna z kosmosu jako biała smuga na tle błękitnego oceanu.

Rafa znana była Aborygenom, a przez Europejczyków została odkryta 11 czerwca 1770 roku, kiedy brytyjski żeglarz James Cook (1728–1779) na okręcie „Endeavour” przypłynął do Australii podczas swojej pierwszej wyprawy na południe w latach 1768–1771.

W 1975 roku utworzono park morski – Park Morski Wielkiej Rafy Koralowej . W 1981 roku Wielka Rafa Koralowa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO

Wielka Rafa Koralowa leży wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii na terenie stanu Queensland. Rozciąga się na przestrzeni ponad 2300 km (od 10°S do 24°S) na Morzu Koralowym na Pacyfiku od Cieśniny Torresa przed Papuą-Nową Gwineą do Lady Elliot Island, leżącej ok. 75 km na północny wschód od Bundabergu. Leży w różnych odległościach od brzegów Australii, wahających się od 15 km do 250 km , i rozciąga się na powierzchni ponad 346 tysięcy km².

· Region Cieśniny Torresa – położony na północ od półwyspu Jork, szelf ma tu szerokość 100 a głębokość wody rzadko przekracza 20 m, na północy 5–10 m.

· Region Północny – rozciąga się powyżej równoleżnika 16° a głębokość wody nie przekracza 30 m^.

· Region Centralny – region pomiędzy 16° a 20° równoleżnikiem, w jego części środkowej głębokość wody wynosi 100 m; zagęszczenie rafy jest tu najmniejsze.

· Region Południowy – rozciąga się na południe od równoleżnika 20°, wody oceanu sięgają tu 145 m głębokości^.

Rafa powstaje z nagromadzenia się szkieletów wapiennych organizmów rafotwórczych, przede wszystkim koralowców. Rafy powstają w określonych warunkach:

· temperatura wody musi utrzymywać się powyżej 18 °C (średnia temperatura wody na powierzchni nie może być niższa niż 24 °C, a optymalne warunki to 26–27 °C)

Średni roczny przyrost rafy to 5–8 mm, który w idealnych warunkach może dochodzić do 15 mm.

Do powstania Wielkiej Rafy Koralowej przyczyniły się następujące czynniki:

Według teorii wędrówki kontynentów, po oderwaniu się od Antarktydy po rozpadzie Gondwany, Australia w okresie kenozoiku na północ w tempie 7 cm rocznie. Wschodnia Australia uległa wyniesieniu, a działalność wulkaniczna natężyła się – wiele z ówczesnych wulkanów stało się wyspami wulkanicznymi. Proces wyniesienia i denudacji trwający 50 milionów lat dostarczył budulca dla utworzenia się szelfu kontynentalnego. Po uformowaniu się basenu Morza Koralowego, w wodach Morza rozwinęły się pierwsze koralowce, jednak zbyt niska temperatura wody nie pozwoliła na ich bujny rozwój. Dopiero po przesunięciu się Australii ok. 25 milionów lat temu dalej na północ w obszar klimatu tropikalnego rafa zaczęła się rozwijać.. Wskutek zmian temperatury, poziomu wód i ruchów geologicznych, pierwsze rafy koralowe uległy częściowemu zniszczeniu, a obecna Wielka Rafa Koralowa rozwinęła się na ich pozostałościach^.

Wiek najstarszych depozytów rafy szacowany jest na 500–600 tys. lat. Współczesna rafa barierowa zaczęła rozwijać się ok. 9 tys. lat temu.

Wielka Rafa Koralowa nie jest ciągłym, jednolitym tworem, lecz obejmuje ponad 3000 pojedynczych raf (2900 na terenie Parku Morskiego i ok. 750 w obrębie Cieśniny Torresa), ok. 1000 wysp (np. Whitsunday Islands czy Dunk Island), a także wiele obszarów mielizn. Pojedyncze rafy mają różne kształty – jedne przypominają kształtem nerki i mają laguny (np. Bowden Reef), inne – wstęgi (np. Ribbon Reefs) a inne to płaskie platformy bez lagun. W obszarze Wielkiej Rafy nie występują samodzielne atole.

Szerokość rafy wynosi od 2 do 150 km. Badania przeprowadzone na rafie wykazały, że grubość tworzącej ją warstwy koralowca przekracza 500 m.

Między Wielką Rafą Koralową i wybrzeżem rozciągają się laguny. Ten obszar płycizn, który rzadko przekracza głębokość 100 m, pokrywa zamuloną warstwę chronioną przez przybrzeżne rafy. Od strony morza, zbocze rafy opada stromo na tysiące metrów w głąb morza. Rafa jest w tym miejscu narażona na działanie fal i wiatrów. Jednocześnie w miejscach, gdzie fale i temperatury są ekstremalne, rafy tracą największe ilości budulca. Duża część luźnego materiału zostaje ponownie związana i tworzy „nowe skały”. Rafa poddawana jest w ten sposób stałemu procesowi niszczenia i odbudowy.

Wielka Rafa Koralowa leży w całości w strefie klimatu tropikalnego, w strefie pasatów i w strefie cyklonów tropikalnych – tajfunów, które pojawiają się w okresie od listopada do maja. Dominującymi wiatrami są południowo-wschodnie pasaty, wiejące w okresie od kwietnia do października.

Nasilenie opadów zróżnicowane jest wraz z porą roku i położeniem geograficznym. Największe opady deszczów występują w lutym i marcu (jesienią). Najmniejsze opady notowane są pomiędzy marcem a październikiem. Na opady ma również wpływ zjawisko El Niño.

W wodach rafy żyje ok. 600 gatunków koralowców, 1625 gatunków ryb, 3000 gatunków mięczaków, 630 gatunków szkarłupni, 6 gatunków żółwi morskich, 30 gatunków wielorybów i delfinów, 133 gatunków rekinów i mant, 14 gatunków węży morskich oraz jedna z największych populacji diugoni. Większe wyspy pokryte są gęstą roślinnością tropikalną.

Swoje wyraziste kolory koralowce zawdzięczają obecności w ich tkankach fotosyntetyzujących alg zooksantelli, które żyją z nimi w symbiozie, dostarczając im produkty syntezy w zamian za dostęp do światła. Algi opuszczają koralowce, kiedy wzrasta temperatura wody lub poziom jej zanieczyszczenia, a także w przypadku chorób koralowców. Koralowiec traci wówczas główne źródło pożywienia, zaczyna głodować i traci barwę – ulega wybieleniu – jego tkanki staja się przezroczyste i uwidaczniają jego biały szkielet.

Jeśli niesprzyjające warunki będą krótkotrwałe, algi powrócą do koralowca, który jednak będzie bardziej podatny na choroby. Jeśli niesprzyjające warunki będą miały charakter przewlekły (kilka tygodni), koralowiec umrze z głodu..

W ciągu ostatnich dwóch dekad na całym świecie miały miejsce procesy masowego bielenia koralowców. Wielka Rafa Koralowa ulegała bieleniu siedmiokrotnie, przy czym najbardziej dramatyczne w skutkach bielenia wystąpiły w latach 1981–1982, 1997–98, 2001–02, i 2014-2017. Główną przyczyną bielenia był wzrost temperatury wody, dodatkowy wzmocniony przez El Niño. W 1998 wystąpiło ono głównie w regionach nadbrzeżnych, dotykając najciężej środkowe i południowe części rafy.

Objęło w różnym stopniu 55% rafy. W 2002 blaknięcie objęło więcej regionów (prawie 60 koralowców blakło w jakimś stopniu), w tym te centralne obszary, które nie wyblakły w 1998. Wówczas ponad 30% raf doświadczyło stresu temperaturowego w zakresie 8-16 DWH. Jednak tylko 5% koralowców obumarło. Ostatnie blaknięcie było najpoważniejsze. Najsilniej wystąpiło na 1000-kilometrowym odcinku północnym, odznaczając się silnym gradientem na osi północ-południe. Ze 171 monitorowanych raf tworzących Wielką Rafę 85% zostało dotkniętych blaknięciem. Ponad 60% koralowców wyblakło zupełnie. Niespełna 10% rafy nie było ani trochę objęte zjawiskiem.

Biorąc pod uwagę łączny zasięg zjawiska, niemal cała Wielka Rafa Koralowa została nim dotknięta. Doznany stres temperaturowy sięgał nawet 15 DWH. Południowa część Wielkiej Rafy została słabiej dotknięta blaknięciem najprawdopodobniej dzięki przejściu burzy tropikalnej po cyklonie Winston w 2016. Ochłodził on tamtejsze wody o kilka stopni Celsjusza. Naukowcy uważają, że Wielka Rafa Koralowa najpewniej już nigdy nie wróci do stanu sprzed 2016.

Ryby zamieszkujące rafę koralową zbierają się czasami i czekają wspólnie na pojawienie się określonych gatunków krewetek lub wargaczy. Stworzenia te uwalniają większe ryby od pasożytów i usuwają martwe tkanki. Z takiego układu korzystają obie strony – krewetki, które mają stałe źródło pożywienia oraz ryby pozostające dzięki nim przy życiu.

Kolejnym przykładem symbiozy jest współpraca ryb z rodziny Gobiidae, czyli babkowatych, i krewetek z rodziny Alpheidae. Krewetka posiada asymetryczne, silne kleszcze (cecha rodziny Alpheidae). Wykopuje ona nimi tunel, który potem zamieszkuje wspólnie z rybami z rodziny Gobiidae. O każdym niebezpieczeństwie dobrze widzące ryby babkowate powiadamiają niemal ślepe krewetki, uderzając je ogonem po czułkach. Oba gatunki unikają w ten sposób zagrożenia, chroniąc się we współdzielonej jamie.

Przejdź na stronę z mapą miejsca

Strona główna